König-orgel

Het monumentale König-orgel is een van de absolute hoogtepunten in het interieur van de Stevenskerk. Het instrument behoort zelfs tot de grootste en belangrijkste orgels van Nederland. Het werd in 1773/76 gebouwd door de Keulse orgelbouwer Ludwig König (1717-1789) en is het grootste instrument dat hij ooit bouwde. Kleinere instrumenten van hem bleven bewaard in Arnhem (Waalse Kerk,1777), Breda (Waalse Kerk, 1763) en Oudenbosch Basiliek (1773, alleen pijpwerk). Verder bleven er nog enkele orgelkassen van König bewaard in Andernach (R.-K. kerk), Düsseldorf (St. Maximilian), Kempen (Paterskirche) en Keulen (Kartäuserkirche, oorspr. in Frechen).

De orgelkassen in de Stevenskerk zijn ontworpen door de Amsterdamse architect Jan van der Hart. Het orgel is versierd met beeldhouwwerk van Rotterdamse beeldsnijder Johan Keerbergen. Op het Rugpositief onder andere musicerende vrouwen en engelen, en onderaan het stadswapen van Nijmegen. In de loop van de eeuwen vonden herhaaldelijk onderhoudswerkzaamheden aan het instrument plaats, maar tot aan het begin van de twintigste eeuw bleef het instrument vrijwel ongewijzigd. Wel werd de orgelkas aan het einde van de negentiende eeuw, naar de mode van die tijd, overgeschilderd in een donkerbruine kleur. In de eerste decennia van de vorige eeuw vonden verschillende wijzigingen in de dispositie plaats waarbij oorspronkelijke registers werden vervangen of vermaakt. Bij het bombardement van 22 februari 1944 raakte het orgel ernstig beschadigd, toen de Zuiderkapel door de instortende toren werd verwoest. De C-lade van het Pedaal kwam onder het puin terecht en verder liepen orgelkas en pijpwerk schade op door bomscherven. Nog in het voorjaar van 1944 werd het binnenwerk van het orgel gedemonteerd en zo in veiligheid gebracht. De restauratie van het orgel door de firma J. de Koff & Zoon (Utrecht) kon vanwege de grote schade aan de kerk pas in 1965 worden gestart. Hoewel het orgel vanaf 1970 weer bespeelbaar was konden de werkzaamheden pas in 1974 door de firma Flentrop (Zaandam) worden afgerond. Daarbij werd de oorspronkelijke dispositie van het orgel hersteld, maar werden belangrijke delen van de mechanieken en windvoorziening vernieuwd. Omdat men het klankbeeld daarna als onbevredigend ervoer vonden in 1996 en 1998 nog intonatiecorrecties plaats. In 2019 zijn de orgelkassen en de balustrade na uitvoerig kleuronderzoek opnieuw geschilderd en verguld door de firma Wolters & Ovink (Deventer). Daarbij is de oorspronkelijke strogele kleur, ‘paille’, weer aangebracht.

Vijftig jaar na de voltooiing van de vorige restauratie is het intensief gebruikte instrument opnieuw aan restauratie toe. Deze zal vooral gericht zijn op algeheel technisch herstel en reconstructie van de windvoorziening, de positie van de pedaalladen, de niet originele tongwerken alsmede herstel van de oorspronkelijke, lagere, toonhoogte.

Zie voor een uitgebreide beschrijving van het orgel en al zijn onderdelen (incl. foto's en tekeningen), de bouwer, geschiedenis en restauratie het zeer informatieve boekje: Jos Steemers, De orgels van de Stevenskerk te Nijmegen, Nijmegen: Hervormde Stichting voor de Grote of St. Stevenskerk, 2002. J. van Biesbergen, Het König-orgel in de Stevenskerk te Nijmegen, Nijmegen 1990 en Rogér van Dijk, Tot sieraad van Land en Stad. De geschiedenis van het König-orgel in de Stevenskerk te Nijmegen. Uitgave van de Stichting tot Behoud van het Nederlandse Orgel. Publicatie nr. 91, 2021.

Rogér van Dijk

Dispositie in volgorde op de laden:

Rugwerk (I) C-f3
Prestant 8 vt
Bourdon 16 vt
Fluyt Traver 8 vt disc.
Klein Bourdon 8 vt
Octaaf 4 vt
Quint 3 vt
Carillon 3 st. disc.
Flaut à Bek 4 vt
Klein Octaaf 2 vt
Flageolet 1 vt
Mixtuur 6 st
Trompet 8 vt
Basson 8 vt
Vox Humana 8 vt
Tramblant

Groot Manuaal (II) C-f3
Prestant 16 vt
Octaaf 8 vt
Gems Hoorn 8 vt
Roer Gedact 8 vt
Octaaf 4 vt
Quint Gedact 6 vt
Tertiaan 3 1/5 vt
Roer Gedact 4 vt
Super Octaaf 2 vt
Fournituur 3 st.
Mixtuur 6 st.
Trompet 16 vt bas
Trompet 16 vt disc.
Trompet 8 vt

Boven Manuaal (III) C-f3
Echo 8 vt disc.
Cornet 6 st. disc.
Coppel 8 vt
Quintadeen 16 vt
Viola di Gamba 8 vt
Weyd Gedact 8 vt
Octaaf 4 vt
Nassard 2 st.
Carillon 3 st. disc / [Super Octaaf 2 vt bas]
Quint Fluit 1 1/2 vt
Mixtuur 5 st.
Hautbois 8 vt dic. / [Trompet 4 vt bas]
Vox Angelica 2 vt bas
Vox Humana 8 vt
Tramblant

Vrij Pedaal C-d1
Principaal 16 vt
Sub Bas 16 vt
Violon 16 vt
Octaaf Bas 8 vt
Quint Bas 12 vt
Quint 6 vt
Roer Bas 8 vt
Octaaf 4 vt
Bombard 16 vt
Trompet 8 vt
Clarin 4 vt
Cornet Bas 2 vt

Coppel Groot Manuaal-Boven Manuaal
Coppel Groot Manuaal-Rugwerk
Coppel Pedaal-Groot Manuaal
Coppel Pedaal-Rugwerk
Ventiel
Calcant

Afsluyting Pedaal
Afsluyting Rugwerk
Afsluyting Groot Manuaal
Afsluyting Boven Manuaal